Zaburzenie ze spektrum autyzmu (ASD) to złożone zaburzenie neurorozwojowe, które objawia się w dzieciństwie i trwa przez całe życie. Charakteryzuje się trudnościami w komunikacji społecznej oraz powtarzalnymi zachowaniami i ograniczonymi zainteresowaniami.
W ostatnich latach zmienił się sposób diagnozowania autyzmu. W 2013 roku w DSM-5 zrezygnowano z podziału na różne diagnozy, takie jak autyzm dziecięcy czy zespół Aspergera. Teraz wszystkie te przypadki określa się jako zaburzenie ze spektrum autyzmu (ASD). Podobnie w ICD-11 – tam także wprowadzono jedną wspólną kategorię, podkreślającą, że autyzm ma różne stopnie nasilenia i może wyglądać inaczej u każdego dziecka.
Jak wygląda autyzm u dzieci?
Objawy ASD mogą różnić się pod względem nasilenia i tego, jak się przejawiają, ale zazwyczaj dotyczą dwóch głównych obszarów:
Trudności w komunikacji społecznej
- Dziecko może mieć problemy z nawiązywaniem i utrzymywaniem relacji rówieśniczych.
- Unika kontaktu wzrokowego.
- Może nie dzielić się spontanicznie swoimi radościami czy zainteresowaniami.
- Ma ograniczoną mimikę i gestykulację.
Powtarzalne zachowania i ograniczone zainteresowania
- Wykonywanie tych samych czynności w określony sposób (np. chodzenie zawsze tą samą trasą).
- Silne przywiązanie do nietypowych przedmiotów lub tematów.
- Powtarzalne ruchy, jak machanie rękami, kręcenie się w kółko.
- Nadwrażliwość na dźwięki, światło, tekstury albo odwrotnie – brak reakcji na niektóre bodźce.
Objawy mogą być różne w zależności od wieku i stopnia funkcjonowania dziecka. U dziewczynek autyzm często wygląda inaczej – mogą bardziej się dostosowywać, naśladować innych i być diagnozowane później niż chłopcy.
Skąd się bierze autyzm?
Autyzm ma wiele przyczyn i do tej pory nie znaleziono jednego konkretnego czynnika, który by go powodował. Wiadomo jednak, że:
- Geny mają ogromne znaczenie – jeśli jedno dziecko w rodzinie ma ASD, ryzyko u jego rodzeństwa jest wyższe.
- Czynniki środowiskowe mogą odgrywać rolę – np. zaawansowany wiek rodziców, komplikacje w ciąży czy narażenie na pewne toksyny mogą zwiększać ryzyko.
Dlaczego dzieci z autyzmem zachowują się inaczej?
Mózgi osób z ASD działają inaczej. Badania pokazują, że niektóre obszary mózgu pracują u nich w odmienny sposób – zwłaszcza te odpowiedzialne za przetwarzanie bodźców, emocji i interakcji społecznych.
To dlatego dzieci z ASD mogą mieć trudności z rozumieniem emocji innych osób, mogą łatwo się przebodźcować albo odwrotnie – nie reagować na rzeczy, które dla innych są oczywiste.
Jak pomóc rodzicom dzieci z ASD?
Rodzice dzieci z autyzmem często czują się zagubieni i przytłoczeni. Dlatego tak ważne jest, aby mieli dostęp do rzetelnej wiedzy i wsparcia.
Psychoedukacja dla rodziców powinna obejmować:
Zrozumienie autyzmu
- Rodzice powinni wiedzieć, czym jest autyzm, jakie są jego objawy i jak przebiega.
- Ważne jest, aby uświadomić sobie, że autyzm to nie choroba, którą można „wyleczyć”, ale sposób funkcjonowania, który wymaga odpowiedniego wsparcia.
Strategie komunikacyjne
- Prosty, jasny język.
- Korzystanie z obrazków, gestów i wizualnych wskazówek.
- Wykorzystanie metod wspomagających, np. komunikacji alternatywnej (AAC).
Techniki behawioralne
- Wprowadzenie przewidywalnych schematów dnia.
- Nagradzanie pozytywnych zachowań.
- Unikanie przeciążenia sensorycznego (np. stosowanie słuchawek wygłuszających w hałaśliwym otoczeniu).
Współpraca z terapeutami
- Warto korzystać ze wsparcia psychologów, terapeutów integracji sensorycznej, logopedów.
- Niektóre dzieci dobrze reagują na terapię behawioralną (np. ABA), inne na terapię relacyjną (np. metoda Floortime).
Wsparcie emocjonalne dla rodziców
- Udział w grupach wsparcia.
- Dbanie o swój dobrostan psychiczny – odpoczynek i chwile dla siebie też są ważne!
Każde dziecko z ASD jest inne, więc nie ma jednej metody, która sprawdzi się u wszystkich. Kluczowe jest indywidualne podejście, akceptacja i cierpliwość.
Bibliografia
- Attwood, T. (2019). Zespół Aspergera. Kompletny przewodnik. Wydawnictwo Harmonia.
- Pisula, E. (2016). Autyzm u dzieci. Diagnostyka, terapia, rodzina. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
- Dawson, G., & Guiney, L. (2020). Autyzm. Jak pomóc rodzinie i dziecku. Wydawnictwo Zysk i S-ka.
- Winczura, B. (2021). Dziecko z autyzmem w szkole i przedszkolu. Oficyna Wydawnicza Impuls.